Weekend lees- en kijkvoer: het werk van performance artist Marina Abramovic

Zitten, zwijgen, kijken: nog nooit wist totale niksheid zo’n indruk op mij te maken als in de documentaire The Artist Is Present over het gelijknamige project van performance artist Marina Abramovic. De simpliciteit en het effect van dit werk waarbij ze niets anders doet dan zitten op een stoel in het MoMa en in totale stilte mensen aankijkt, is overweldigend.

Hoewel ze al vijftig jaar werkzaam is als kunstenares, kan ik sinds de documentaire uit 2012 geen genoeg van haar krijgen. Haar verhaal, haar stijl en allesomvattende overgave aan de kunst waarmee ze de pijn uit haar jeugd een plaats geeft.

Stilte

Net als ik kunnen Amerikaanse media kunnen niet ophouden met praten over het recent verschenen memoir/autobiografie van Marina Abramovic, Walk Through Walls. In plaats van uitbeelden, schreef de ‘moeder’ van performance art, haar levensverhaal op. Gek genoeg bleef dit onopgevallen in Nederland.

Vreemd, want de kunstenares woonde een flink aantal jaren van haar leven in Amsterdam en ontmoette rond haar verhuizing haar grote (ex)geliefde Ulay met wie ze performance na performance deed, om na de break-up definitief internationaal door te breken.

Een stuk van haar boek is te lezen op de website van de Amerikaanse Vogue, en dat is zeker het lezen waard. Minstens zo mooi is de recente lofuiting in Vanity Fair van zangeres Annie Lennox, die misschien nog wel beter verwoord dan ik waarom Abramovic en haar werk zo ontzettend fascinerend is.

Voor wie de documentaire The Artist Is Present heeft gezien, weet: alles in haar leven staat in het teken van kunst en pijn. Haar werk is rauw, emotioneel en grenzend aan ongeloof en menselijke grenzen. Precies dat is waar ze mee werkt en waarom ze vandaag de dag is geliefd als artiest en vanaf heden als niet onverdienstelijke schrijver.

Lelijkheid

Te lezen in het uittreksel is hoe ze als klein meisje werd mishandeld door de vrouwen in haar familie maar opgroeide in weelderige luxe, ongekend in een communistische stad als Belgrado, de hoofdstad van Servië. Haar ouders gaven haar geen liefde of affectie, nooit, maar wel kunst in overvloede.

Marina Abramovic hield aan haar spartaanse jeugd – ze moest zelfs netjes en stil slapen – een afkeer over van pure, esthetische lelijkheid, dat waar haar geboortestad haar aan deed denken. Maar in plaats van dit te vermommen of te veranderen, is lelijkheid en pijn iets wat terugkomt in elk kunstproject van de Servische artiest.

Annie Lennox voelt wat iedereen voelt die in aanraking komt met het werk van Abramovic: ze komt dichtbij en haar kwetsbaarheid maakt dat je denkt dat je haar kent. Als een soort vriendin is ze te beschouwen, vertelt ze, en getuigt van een enorme kracht wetende dat ze trauma’s heeft doorgemaakt. Niet alleen vroeger, maar ook fysieke en mentale pijn in haar eigen werk.

Amsterdam

Lennox: “Terwijl ik de pagina’s van het boek omsla, hoor ik haar stem in mijn hoofd alsof ze de woorden daadwerkelijk hardop zegt. Als Marina spreekt, klinkt het alsof je luistert naar een legendarische volksverhaal uit de oude landschappen van de Balkan bergen.”

De hoop van Lennox, Marina Abramovic ooit te ontmoeten is een stuk waarschijnlijker dan mijn ontmoeting met haar. Maar als we het doen,  weet ik net als Lennox zeker: dan hebben we veel om over te praten. Tot die tijd bestel ik haar boek, en vermaak ik me in de wetenschap dat ergens in Amsterdam, zij heeft rondgelopen.