Dat verlammende gevoel waardoor je niks voor het klimaat doet, wordt hierdoor veroorzaakt

‘Goed doen’ is lastiger gezegd dan gedaan: de ene maatregel om het milieu te sparen, doet de andere goede bedoeling soms teniet. Maar van verwarring niets doen, is geen optie. De poolkappen smelten, ons waterlevel stijgt en ondertussen sterft het aantal zeldzame diersoorten uit. Wil je nu heel hard wegrennen? Dat kan kloppen. Het verschijnsel heet klimaatmelancholie en uit zich in een verlammende staat van paniek.

De Amerikaanse klimaatpsycholoog Renee Lertzman organiseert eco-therapiesessies om deze klimaatangst onder ogen te komen. Want het zijn niet alleen onze mondiale milieu crises waardoor ons klimaat naar de knoppen gaat, maar het idee dat het voorbij een reparatiepunt is en wij – als individu – betekenisloos zijn.

Klimaatapathie

Aan dit onderwerp besteed onder meer de VPRO aandacht. In de Tegenlicht-serie De Worsteling van de groenmens zijn we getuigen van de onmacht van mensen als het aankomt op milieuproblematiek. Hoe kan het nou, dat we al zo lang horen over de opwarming van de aarde maar een groot deel van de mensheid geen actie onderneemt?

Volgens Lertzman – ook te zien in de serie – heeft dat te maken met de omvang met de problemen en ons grotere bewustzijn dankzij digitale platformen, media en bronnen. Vragen als ‘waarom ik’ en ‘Ik kan niks doen’ duiken dan onvermijdelijk op. Lertzman: “Het gevolg is een ongemakkelijk gevoel en een verdedigingsmechanisme waardoor we zeggen: het is andermans probleem, zij moeten er iets aan doen.”

Verdedigingsmechanisme

Milieumelancholie is de drijvende kracht achter dit mechanisme waardoor we onze zorg om de planeet maar in weinig gevallen omzetten in actie. Dat is begrijpelijk, zegt Lertzman. “Het is extreem pijnlijk om je hopeloos te voelen. Daarom tunen miljoenen mensen uit van nieuws over het klimaat en milieu. Waarom? Omdat het onbeduidend lijkt als niemand er iets aan kan doen.

Als we dit als een verdedigingsmechanisme beschouwen, kunnen we dit probleem hopelijk anders benaderen. Dat kan door vragen te stellen, luisteren en mensen te betrekken in gesprekken. Hierdoor komen mensen met hun zorgen in contact en denken ze na over wat zouden kunnen doen als reactie.”

Drie dingen waardoor je je ecopaniek onder ogen kan komen

Lertzman stelt dat bijzonder veel mensen lijden aan klimaatmelancholie: zij vrezen de toekomst en de natuur die we al zijn kwijtgeraakt. Dus: hoe zetten we die deprimerende gevoelens om in actie?

1. Creëer een goede omgeving

Om je uit de droom te helpen: er is geen kant-en-klaar voorschrift of formule. Maar er zijn lessen uit de psychologie die we kunnen toepassen, zegt Lertzman. “Het is bekend dat gedrag onze emoties kan beïnvloeden en vice versa. Dus door contexten te creëeren waarin mensen een ‘proefje’ kunnen hebben van een belonende activiteit of ervaring – op school, in de gemeenschap – kan al erg krachtig zijn.”

2. Accepteer je angst

Echter, het belangrijkste om actie te ondernemen ondanks onze angst, is om onze gevoelens te accepteren zegt Lertzman die tijdens haar studie en lessen over het klimaat zelf een depressie ontwikkelde door de verontrustende feiten die werden gepresenteerd over ontbossing, zure regen en de staat van de aarde.

Die gevoelens over wat er gebeurt in de wereld, zijn bewijs van onze verbinding met de planeet. Eco-filosoof Joanna Macy praat hier al jaren over: onze pijn voor de wereld is een maatstaf voor onze levendigheid. Als je jezelf veroordeelt over je gevoelens, kom je alleen maar vast te zitten in een vicieuze cirkel van verlamdheid.

3. Verruim je achterban

We zijn sociale wezens, aldus Lertzman, en we hebben soms ‘toestemming’ nodig om betrokken te raken bij nieuwe dingen. Als het aankomt op het klimaat en milieu, tripleren we misschien onbewust mensen omdat ze zich bedreigd of veroordeeld voelen. Door motiverende vragen te stellen en betrokken te raken bij anderen, krijg je de verbinding en steun die je nodig hebt in deze werkvelden. Precies omdat het niet volledig de norm en geaccepteerd is in onze maatschappijen omdat het wordt beschouwd als een bedreiging.”

4. Ga in therapie

Lertzman moedigt tot slot het gebruik van psychotherapie of begeleiding aan. Niet om er een ziekte van te maken, maar zodat we ons voordeel kunnen halen uit de enorme steun die wordt aangeboden door professionals in de zorg. Stress en trauma vereisen dat nu eenmaal en we hebben baat hierbij.

Strategieën

Dan rest nog de vraag: hoe kan het dat talloze mensen wél actie ondernemen voor het milieu: hun vleesconsumptie minderen, geen plastic gebruiken, enzovoorts. Zijn zij simpelweg niet ontvankelijk voor die ‘milieu melancholie’?

“Dat is een interessante vraag. Mijn gok is dat het neerkomt op een gevoel van kracht en dat is weer afkomstig van zoveel verschillende bronnen: van je sociaal-economische achtergrond tot onze opvoeding en cultuur waarin we leven. Ik geloof echt dat diegene die in lijn met hun normen en waarden leven nog steeds ‘milieu melancholie’ ervaren.

Maar: ik denk dat zij strategieën hebben gevonden om hiermee om te gaan en dat ze meer voordelen ervaren door deze acties te ondernemen – ook als ze niet het directe effect hiervan zien. Ik wil iedereen aanmoedigen om deze vragen zelf én met elkaar te onderzoeken.”