Vance

Hoe College Tour Daan Roosegaarde en ons allemaal tekort deed

Marjolijn Kamphuis

Het had misschien wel een van de beste afleveringen van College Tour ooit moeten worden: De uitzending met kunstenaar en uitvinder Daan Roosegaarde die gisteravond werd uitgezonden op NPO 2. In plaats daarvan werd het een uiterst pijnlijk stukje televisie dat mijn donkerste vermoedens over media in Nederland weer eens bevestigt: In ons land moet je vooral goed kunnen mengen in de massa.

Wat gebeurde er precies. Voor wie het programma gemist heeft of niet kent: In College Tour ontvangt interviewer Twan Huys wekelijks bekende gasten die voor een publiek van studenten worden geïnterviewd over hun studententijd, (vaak indrukwekkende) carrière en ambities.

Denk aan Bill Gates, Louis van Gaal, Susan Sarandon en Stromae. Gisteravond was het de beurt aan Daan Roosegaarde, een uitvinder uit eigen land, die internationale faam vergaarde met een oplichtende slimme snelweg, een toren die smog omzet in schone lucht en kleding die van transparantie verandert op basis van iemand zijn hartslag.

Het is gebruikelijk dat in het programma fragmenten worden getoond van bekenden van de gast in kwestie, die ons meer inzicht geven in diens karakter en werkwijze. Vaak zijn dat complimenteuze beelden, waarin goed duidelijk wordt waarom deze persoon altijd al net ietsje beter of fanatieker was dan de rest.

Het dunne lijntje tussen kunst en entertainment

Bij Daan Roosegaarde volgden de fragmenten echter al direct in het begin van de uitzending een ietwat andere lijn. Zo merkte Tracy Metz, directeur van het John Adams institute in Amsterdam op “dat Daan wel moet uitkijken dat zijn kunst niet te lijden heeft onder zijn goede banden met het koningshuis en politici”. Dat zijn werk steeds meer “een showelement” bevat, en dat hij “een society figuur aan het worden is”.

Wat een vreemde opmerking, dacht ik gelijk na het zien van het fragment. Mensen die kunst en innovatie weten te koppelen aan (inter)nationale bekendheid en keiharde knaken verdienen wat mij betreft alle lof. Of zoals Roosegaarde het zelf in de uitzending verwoordt: “Als ik de snelweg van de toekomst wil bouwen, zal ik er op zijn minst voor moeten zorgen dat ik bij de mensen die daar over gaan een beetje bekend ben”.

Vooruitgang is een team effort

Ongemakkelijk is ook het fragment van oud-studiegenoot Filemon Wesselink, die Roosegaarde weg zet als een uiterst creatieve en hardwerkende jongen, maar ook eentje die er zo nu en dan met de ideeën van een ander vandoor gaat: “Bij Daan Roosegaarde draait alles om Daan Roosegaarde. Hij is een echte narcist”. Het fragment leidt tot een interessante discussie over wanneer een idee nog origineel is, en of een individu of team daarvoor verantwoordelijk is.

Roosegaarde is zichtbaar van zijn stuk door het fragment, maar pareert door te benadrukken dat elk concept een groepsproces is. Dat zijn studio, waar de opnames nota bene plaats vinden, een broedplaats is voor creatief talent en technologische vernieuwers. Dat hij zelf continu in de leer gaat bij anderen in zijn drang het onhaalbare toch te verwezenlijken. Dat hij niet overal weet van heeft, maar hij zich in zijn honger naar meer kennis maar al te graag door iedereen laat voeden.

In een valkuil vol interactieve led-lampjes gelokt

Kous af, zou je zeggen. On to the next one. Maar dit is waar het programma een vrij bizarre draai maakt. De immer argeloze Twan Huys introduceert een fragment waarin iemand van de TU Delft iets zal gaan vertellen over de Smog Free Tower, een project dat hij samen met Studio Roosegaarde ontwikkelde. Het blijkt een uiterst vreemd fragment waarin een gefrustreerde professor zijn gal spuit over een samenwerking die wat hem betreft volledig de mist in is gegaan.

Roosegaarde zou totaal geen verstand hebben van technologie, en met zijn jarenlange onderzoek aan de haal zijn gegaan om goede sier te maken. Het leverde hem internationale faam op, maar deze Bob Ursem, de professor die zich al jarenlang met het vraagstuk bezig hield, bleef met lege handen achter. Behalve dan dat de toren er nu echt is, natuurlijk.

Met open mond sloeg ik het fragment gade. Karaktermoord. Niet één-, niet twee-, maar driemaal op rij. Met interactieve ledlampjes was Daan Roosegaarde een bos ingelokt en in een valkuil gelopen waarvoor nog geen uitweg bestond. Hoe zou de man zich hier uit redden?

Ongemakkelijke televisie

Dat werd snel duidelijk. Vrijwel direct na afloop van het filmpje stelde Roosegaarde voor om de opnames te stoppen, omdat hij niet van deze line of questioning gediend was. Na kortstondig overleg met zijn team dat in de zaal aanwezig was, staat hij op om het gesprek in ieder geval te onderbreken voor een sanitaire stop. De uitzending vervolgt met wat opmerkingen van studenten, die wederom ingaan op de vraag of een nieuw idee ooit echt nieuw kan zijn. Verwarring in de zaal en bij de kijker thuis: Ongemakkelijke televisie.

Na 18 minuten pauze komt Roosegaarde toch terug om de uitzending af te maken. Voor de studenten in de zaal, benadrukt hij. Niet voor de programmamakers, die volgens hem vooral de kijkcijfers in het achterhoofd hebben. Veel wijzer worden we in de laatste 5 minuten niet meer over de man waarmee het allemaal begon: We horen niet over zijn inspiratiebronnen, zijn grote voorbeelden of dagelijkse werk.

‘Journalistieke plicht’

De vraag die na deze bizarre aflevering van NTR College Tour rijst, is voor wie het programma eigenlijk bedoeld is: Voor de studenten in de zaal die met meer kennis naar huis gaan dan dat ze kwamen? De 660.000 kijkers die thuis voor de buis van een stukje inspiratie en amusement hopen te gaan genieten? Of de programmamakers, die “een journalistieke plicht hadden” om de meningen van anderen te toetsen bij hun gast?

Op de site van de NTR wordt al tijdens de uitzending een statement geplaatst over de beladen show met Daan Roosegaarde:

Tijdens de voorbereidingen van het gesprek met Daan Roosegaarde stuitte de redactie op een aantal vergelijkbare voorbeelden als dat van Ursem. Ook de mensen achter de Sustainable Dance Floor en de lichtgevende verf hebben kritiek op de manier waarop Roosegaarde zich in de media profileerde met die projecten. De redactie van College Tour vond het niet meer dan vanzelfsprekend om een van die opvattingen aan Roosegaarde zelf voor te leggen, zodat hij kon reageren op deze uitspraken.

Meer respect voor een topcrimineel dan een kunstenaar

Maar is dat vanzelfsprekend? Zoals iemand op Twitter terecht opmerkt is het programma vooral bedoeld ter inspiratie en vermaak en niet om misstanden aan de kaak te stellen zoals bijvoorbeeld in Tegenlicht of Nieuwsuur gebruikelijk is. Als dat zo was geweest hadden de programmamakers ook best wel wat kritischer mogen zijn op knuffelcrimineel Willem Holleeder die in 2012 aanschoof in het programma.

Wanneer je de wereld aan het veranderen bent, maakt het niet uit wie er met de eer strijkt

Voor mij is de vraag of Daan Roosegaarde zich etaleert met iemand anders zijn werk verder ook totaal niet relevant. Denk je dat Obama hoogstpersoonlijk zelf verantwoordelijk was voor de invoering van het homohuwelijk in de VS? Of dat Steve Jobs ook maar één onderdeel ontworpen heeft aan de iPad? Elon Musk zelf Tesla’s in elkaar zet? Natuurlijk niet. In de VS is het heel normaal dat één iemand het gezicht is van een vooruitgang of product, omdat de som groter is dan alle delen. 

Maakt dat dit soort mensen tot arrogante klootzakken die met de eer van een ander strijken? Misschien wel. Maar wat we in Nederland maar niet lijken te willen respecteren is de uniekheid van dit soort individuen. Zie het maar eens voor elkaar te krijgen om zoveel mensen uit verschillende disciplines te laten samen werken. Vast te houden aan je eigen visie zelfs al zegt iedereen dat iets onmogelijk is. Het geld en het netwerk bijeen te brengen om dromen ook daadwerkelijk realiteit te kunnen maken. 

Zie Daan Roosegaarde, net als andere uitvinders, kunstenaars en voorvechters van grote vooruitgang, als een uithangbord van zijn missie. Als het PR-poppetje dat de interviews en media-aandacht afhandelt. Maar ook als producent, een enabler, die verantwoordelijk is voor het draaiend houden van het hele circus. In de VS wordt dat gezien als een talent, omdat het feitelijk niet uitmaakt wie er met de eer strijkt als je de wereld aan het veranderen bent.

NTR College Tour zag deze eigenschappen niet als een kwaliteit, maar als een weeffout in hun mogelijk onterecht gelauwerde gast. Een misstand die volgens hen moest worden aangekaart. En dat die zienswijze gepropageerd mag worden voor studenten die verantwoordelijk zijn voor ons aller toekomst, is ronduit zorgwekkend.