Onzekerheid: vriend en vijand van elke zzp’er

‘Hoe is ‘t?’ ‘Jaaa. Drukdrukdruk!’

Wie al in 2015 vond dat dit zinnetje moest worden verbannen uit ons vocabulaire, verdient een dikke pluim. Maar met een groeiend aantal zzp’ers die altijd en overal hun laptopje kunnen openklappen, wordt dit er voorlopig niet beter op.

Droog brood

De oorzaak voor onze werklust is niet altijd passie en plezier, maar pure noodzaak. De grote mate van vrijheid onder zelfstandigen zonder personeel- meer dan 1 miljoen and counting – gaat gepaard met bestaansonzekerheid.

Onzekerheid die je zelf moet bestrijden door te onderhandelen over een tarief, het afsluiten van een arbeidsongeschiktheidsverzekering of de opbouw van een pensioen. En om dat te kunnen betalen moet je werken – én hard.

Schijnvrijheid

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bracht begin februari een rapport uit over flexibel werkenden. Zzp’ers kunnen door nijpende onzekerheid last krijgen van stress. Ook ervaren zij vaak een gebrek aan erkenning. Vanwege geldzorgen is een hypotheek steeds lastiger, net zoals het besluit een gezin te stichten. Allemaal zaken die zijn gebaat bij vastigheid.

Noodzaak is het tegenovergestelde van ons idee van zelfstandig werken. Flexibel als we zijn, maken we immers van werk een hobby: iets dat je op een zelfgekozen plek en tijd kan doen.

Héérlijk dat thuiswerken, roepen we dan ook collectief vanaf de zijlijn. Wie wil er niet vanuit bed nieuwe klanten werven? Het bespaart ook zo lekker op het garderobe budget: een comfy badjas in plaats van een flitsend werktenue.

Maar die vrijheid is tegelijkertijd een groot nadeel, ondervinden zzp’ers. Niets is vastomrand. Niet je uurtarief, niet je werkplek, niet je inkomsten en ook niet je outfit die kan variëren van pyjama-chique tot joggingbroek-eclectisch. Leuk, heus. Maar ook mateloos verwarrend.

Concreet resultaat

Freelance interactiondesigner Bob Wiebes (25) is de belichaming van de weifelende zzp’er: in NRC vertelt hij twee dagen per week gasten te voorzien van de lekkerste kopjes koffie. Niet omdat het moet maar omdat het kan. De dagen van Wiebes als barista zijn concreet en bieden direct resultaat, in tegenstelling tot maanden ploeteren voordat er iets van een eindproduct of waardering in zicht is.

Die flexibiliteit is de belangrijkste reden voor jongeren om een flexibele arbeidsrelatie aan te gaan, bestaande uit een tijdelijk contract of zzp-schap. Het zijn juist deze facetten van het zzp’en die het geschikt maakt voor een generatie die het liefst alles doet on his terms. Maar een béétje vastigheid wordt ook gewaardeerd.

Zakelijke bohémien

Uit onderzoek van de RUG in samenwerking met de Universiteit Antwerpen in acht Europese landen blijkt dat een groot deel van de creatieven – een oververtegenwoordigd deel van de zzp’ers – gestresst is over hun toekomst. In ruil voor een beetje zekerheid, investeren zij voortdurend in zelfpromotie om zichtbaar en ‘connected’ te blijven. Energieslurpend: maar hé, dan werk je wel lekker vanaf de bank.

Het aspect waar zzp’en zo om wordt geprezen is daarmee de grootste pain in the ass, veroorzaakt door de zwaarte die drukt op de fragiele freelance-schouders, want van bescherming is weinig sprake, waarschuwt ook de WRR.

Gummyachtige arbeidsverhoudingen

De zure gevolgen hiervan tieren welig. In de creatieve industrie is er sprake van onbetaalde arbeid, projectmatig en freelance werk en gummyachtige arbeidsverhoudingen waar lage, onregelmatige inkomsten de norm worden, zegt de Vlaamse cultuursocioloog Pascal Gielen. De ideale werknemer van nu is volgens hem een karikatuur van een kunstenaar.

“Hij is nomadisch, heeft geen negen-tot-vijfmentaliteit, denkt ‘out of the box,’ is multi-inzetbaar, beweegt van project naar project, kan van weinig leven en heeft de potentie om met geringe middelen iets te creëren.” Zie hier: de thuiswerkende freelancer.

Vloeibare samenleving

Mensen die in een handomdraai creatieve oplossingen uit hun mouw schudden, zijn de belichaming van de vloeibare moderniteit. Dit begrip komt van de invloedrijke socioloog Zygmunt Bauman (1925-2017). Volgens de Pools-Britse denker worden moderne mensen continu aangezet om banden te verbreken; met collega’s, met hun familie en met hun woonplaats. Dat maakt hen onzeker en angstig.

Afgaande op de theorie van Bauman kan de situatie voor freelancers leiden tot een wurgende onzekerheid. Laptops, flexplekken en toenemende zelfstandigheid maken ons in bepaalde mate vrijer – maar ook angstiger en eenzamer.

De oplossing

Dit klinkt als één groot doemscenario over de prijs die we betalen voor vrijheid in ons werk. Want heus: als zzp’er kan je veel zelf beslissen, alleen ben je nog steeds afhankelijk van anderen.

Diverse initiatieven ontspruiten om zzp’ers op dit vlak te helpen. Zo is er in Nederland sinds kort het Fair Practice Label for the Arts dat moet zorgen voor rechtvaardige arbeidsvoorwaarden binnen de podiumkunsten. Of wat dacht je van SMartNL, een coöperatie in wording die creatieven ondersteunt op zakelijk en juridisch vlak. Andere initiatieven zoals het Broodfonds, CommonEasy en De Coöperatie zijn er niet om een steady 9-tot-5 job te promoten, maar freelancers te helpen waar zij dat zelf niet kunnen.

Daarbij is het feit dat weinig zeker is, ook wel lekker. In het artikel Heimwee naar een kantoor beschrijft journalist Iris Vandemoortele – tot voor kort in loondienst – haar thuiswerkbestaan. “Weer fulltime op een kantoor zitten is niet mijn grootste ambitie. Het is reuze aangenaam om drie uur lang te lunchen of op een baaldag in bed te blijven met de laptop.”

De toenemende flexibiliteit is heus pijnlijk, zegt ook Roel Griffioen (kunsthistoricus en journalist) op de Correspondent. Maar, zo schrijft hij: we leren door die onzekerheid wel een belangrijke levensles. Namelijk dat in feite niks in het leven gegarandeerd – zelfs niet als je bent voorzien van de luxe van een 9-to-5 job.