De verkiezingsuitslag is binnen, wat nu?

Alle stemmen zijn geteld, de uitslag is bekend (al moet er formeel nog een officiële uitslag worden vastgesteld). Dat betekent dat we in principe snel een nieuwe Tweede Kamer hebben, maar nog geen nieuw kabinet. Het echte werk voor de net verkozen politici begint nu pas.

Wat gaat er vanaf vandaag precies gebeuren? Ik zet het op een rij.

1. De kiesdeler wordt berekend

We beginnen bij het begin: de officiële uitslag moet namelijk nog worden vastgesteld. De kiesdeler is het aantal stemmen dat een partij nodig heeft om 1 zetel te krijgen. Om deze te berekenen wordt het totaal aantal uitgebrachte geldige stemmen gedeeld door het aantal zetels, 150.

Daarna kijkt de Kiesraad hoe veel keer de partijen de kiesdeler hebben gehaald. Het resultaat hiervan geeft het aantal volle zetels dat door partijen is behaald.

2. Verdeling restzetels

Deze verdeling komt meestal niet precies uit. Er blijven dan restzetels over. Om hier aanspraak op te kunnen maken moet een partij minstens 1 zetel behalen. De verdeling van de restzetels gebeurt volgens het systeem van de grootste gemiddelden. Hierbij wordt het aantal stemmen van elke partij gedeeld door het aantal volle zetels plus 1.

Deze berekening levert voor iedere partij een gemiddeld aantal stemmen per zetel op. De partij met het grootste gemiddelde krijgt een restzetel.

3. De partijen kiezen op basis van de uitslag hun fractievoorzitter

Vandaag kozen of herkozen partijen een fractievoorzitter. In principe is dat de lijsttrekker, maar dat hoeft formeel niet. Geen enkele partij heeft van de optie om een andere fractievoorzitter dan hun lijsttrekker te kiezen gebruik gemaakt.

4. Vergadering met fractievoorzitters en Kamervoorzitter

Vanmiddag om 14:00 uur vond vervolgens een vergadering plaats met alle fractievoorzitters en Kamervoorzitter Khadija Arib. Tot 2012 wees de koning officieel de formateur aan. Maar eigenlijk kreeg de koning dan gewoon opdracht een bepaalde persoon aan te wijzen. Die is daarom uit het proces gehaald.

Nu kiest de Tweede Kamervoorzitter wie de formateur/verkenner wordt. Hij of zij zal uitzoeken welke mogelijkheden er zijn voor een coalitie en dit uiterlijk een week later bekend maken. Arib heeft tijdens de campagneperiode aangegeven dat ze hoopt dat de verkenner (of later de informateur) een vrouw is.

En die wens is uitgekomen. Edith Schippers van de VVD, momenteel demissionair Volksgezondheid, Welzijn en Sport is vanmiddag benoemd tot verkenner.

5. Officiële uitslag

Alle stemmen zijn geteld, maar dat betekent niet dat er ook een officiële uitslag is. Vrijdag 17 maart sturen de 20 kieskringen in Nederland de uitslag van hun kieskring officieel door naar de Kiesraad, die als centraal stembureau fungeert. Komende dinsdag 21 maart volgt de officiële uitslag.

6. Verkenner presenteert uitkomsten

Woensdag 22 maart presenteert de verkenner haar verslag met mogelijkheden aan de Kamervoorzitter. Hierin worden waarschijnlijk ook mogelijke informateurs besproken. De informateur zal uiteindelijk praten met de verschillende partijen om tot een coalitie te komen en wordt daarna waarschijnlijk de minister-president.

Er moet iets geks gebeuren wil Mark Rutte niet de informateur worden. Echter: als de PVV de grootste was geworden en de formateur tot de conclusie was gekomen dat niemand met die partij een coalitie wil vormen, dan had er voor gekozen kunnen worden om iemand anders Geert Wilders aan te wijzen tot informateur.

7. Informateur onderzoekt mogelijkheden met coalitie

Koffie drinken. Dineren. Vergaderen. Op allerlei terreinen zoals onderwijs, belasting en zorg kijkt de informateur of partijen het onderling eens kunnen worden. Dit wordt ook wel het formatieproces genoemd. Het doel is dat er een coalitie komt van partijen die samen minstens 76 zetels hebben.

Hebben de samenwerkende partijen namelijk minder zetels, dan is het lastig om nieuwe wetten er doorheen te krijgen. Je moet als kabinet dan namelijk partijen met wie je geen samenwerkingsoverkomst hebt aan je kant krijgen. Lastig, maar het is technisch gezien wel een mogelijkheid. Er is dan sprake van een minderheidskabinet.

Om het extra ingewikkeld te maken wordt er meestal ook nog gekeken naar de Eerste Kamer. Die keurt namelijk de wetten goed nadat de Tweede Kamer dat heeft gedaan en het is handig om daar met de partijen uit de coalitie ook een meerderheid te hebben. Een meerderheid in de Tweede Kamer is echter veel belangrijker dan in de Eerste Kamer.

Het kan weken, misschien wel maanden duren voordat er een nieuwe regering gevormd wordt. In België heeft het zelfs weleens langer dan een jaar geduurd. Als de partijen er niet uitkomen, komt er een nieuwe informateur. Als dit ook niet werkt kan er gekozen worden voor een ander soort kabinet of komen er heel soms zelfs nieuwe verkiezingen.

8. Ondertussen: eerste vergadering nieuwe Tweede Kamer

Vrijdag 24 maart vergadert de nieuwe Kamer voor het eerst onder leiding van een tijdelijke Kamervoorzitter. Die beëdigt de leden. Ondertussen is het formatieproces waarschijnlijk nog in volle gang. Het oude kabinet van Rutte blijft daarom formeel nog zitten, maar neemt in principe geen beslissingen meer tenzij strikt noodzakelijk. De nieuwe Tweede Kamer moet beslissen of en hoe de koning geïnformeerd wordt over de formatie.

9. Bordesfoto

Als het meerdere partijen gelukt is om een kabinet te formeren, dan sluiten zij een regeerakkoord. Daarin staan de afspraken die ze onderling hebben gemaakt, vaak de belangrijkste standpunten per partij die ze willen uitvoeren en een heleboel compromissen. Immers: partijen met verschillende ideeën moeten samenwerken.

Vervolgens moeten ook de ministers en staatssecretarissen worden gekozen. Daarbij kunnen de partijen er voor kiezen om de ministeries anders in te richten, omdat dat beter aansluit bij hoe zij het land willen regeren.

En tot slot kan de bekende bordesfoto natuurlijk niet ontbreken. Daarna kan het kabinet officieel aan de slag. In principe voor vier jaar, maar als er onderling ruzie ontstaat tussen de samenwerkende partijen kan het eerder afgelopen zijn.