Stemwijzers zijn controversiëler dan ooit: Hoe ga je er mee om?

Wij van Wc-eend adviseren Wc-eend. Zo zou je de gebeurtenis van vanmiddag kunnen omschrijven. Alle partijleiders kwamen bijeen in de Haagsche Nieuwpoort – op PVV-leider Geert Wilders na – om zichzelf met de periodiek uit de kast gehaalde stemwijzer te testen op hun interne politieke kompas.

Korte cliffhanger: iedereen kwam keurig uit bij zijn of haar partij. Gelukkig maar, want wat zou het zijn als je gebaseerd op je idealen uitkwam bij de Partij voor de Zielepietjes terwijl je toch écht het gezicht van de Hoopvolle Boeren bent.

Kompas

Zoals je leest; ik ben nog niet helemaal thuis in de partijprogramma’s van splinterpartij en co, maar dat hoop ik wel te worden. Wat gloort daar aan de hoopvolle horizon: de stemwijzer. Neerlands grootste goed in het troebelige oerwoud der opinies, debatten, nog meer opinies en een zweem van feiten. Want laten we die laatste vooral niet vergeten.

Heerlijk, zou je zeggen. Een kompas die je gidst naar de echte ‘jij’: een waarheidsgetrouwe hond die alleen stemt waar hij/zij/het voor in de wieg is gelegd. Dat dat soms confronterend is, nemen we voor lief. De echte jij is namelijk niet altijd leuk, lief en aardig. Het is soms zelfs het beste van het ergste.

Volgens de stemwijzer ben ik een linkse deugdebiel, een Gutmensch en een wegkijker. pic.twitter.com/6SdrqZhqOs

— Constanteyn (@constanteyn) February 6, 2017

Daarnaast kost het ook veel tijd: partijprogramma openen, het nieuws volgen, de geschiedenis induiken op zoek naar Kamerbesluiten: dan liever een paar klikken waarmee je wéét wie je de komende vier jaar het liefst voor je snufferd zou hebben.

Ook interessant

De Stembus is overrompeld door alle steun en aandacht die ze krijgen

De Stembus is overrompeld door alle steun en aandacht die ze krijgen

Een haak aan dit fantastische ideaal: de stemwijzer, welke dan ook, kan steeds meer rekenen op kritiek en nuance. Dat is het geval als je een échte stemwijzer hebt, en niet een gefraudeerde zoals het GeenPeil betreft. De kritiek gaat niet alleen over de inhoud (lastige, ontkennende stellingen en vreemde uitslagen), maar vooral over het signaal dat de wijzer afgeeft.

Blind varen op de uitslag van een kieswijzer, is niet aan te raden, melden politicologen. En hoewel kiezers meer zelfvertrouwen opdoen met de test (Heuj! Ik heb me verdiept!), resulteert het invullen van een kieswijzer niet in een daadwerkelijke toename van inzicht in het politiek landschap. Mensen die een wijzer hadden ingevuld, konden bijvoorbeeld niet inschatten dat ‘Meer geld naar de zorg’ een stellingname is die bij de PvdA past of dat de VVD voor lagere belastingen pleit.

Controversie

UvA-promovendus Jasper van de Pol deed onderzoek naar de impact van stemwijzers op burgers. “Vaak wordt aangenomen dat kieswijzers bijdragen aan kennis van het politieke spectrum en dat is ook een doel dat kieswijzers zich expliciet stellen, maar daar kon ik geen bewijs voor vinden in mijn onderzoek.’

Een korte recap voor wie na vijf jaar de kieswijzer weer eens opent. Je krijgt een aantal stellingen voorgelegd over onderwerpen als zorg, immigratie en de Europese Unie. Vervolgens zie je met welke partijen je de meeste overeenkomsten hebt.

Zodra de stemwijzer up-to-date is bij aankomende verkiezingen, hollen we massaal naar de digitale hulpmacht: bijna 5 miljoen mensen maken gebruik van de stemtest. Ter vergelijking: Nederland telt zo’n 13 miljoen stemgerechtigden. Dikke kans dus dat ook jij hem gebruikt.

De volgende logische vraag is: moet je je door de Stemwijzer laten leiden of is het slecht een indicatie? De meeste stemmers laten zich laten door meerdere factoren. Niet alleen het partijprogramma is van belang, ook degene die aan kop staat, dat zegt Van de Pol. Hij promoveerde onlangs op een proefschrift over kieswijzers.

Mensen gebruiken dit vaak omdat ze opzoek zijn naar een advies, maar vaak ook om een beetje te kijken of ze hout snijden, aldus Van de Pol. “Hout snijden doen ze, maar het is belangrijk te beseffen dat het geen keiharde wetenschap is – daarvoor zijn ze teveel onderhevig aan aannames en vertekeningen.”

Vertekeningen en aannames

Die aannames worden automatisch gemaakt door Stemwijzer en Kieskompas, die nog niet online is. Bijvoorbeeld: bij het kiezen van een partij kijk je alleen naar de plannen die partijen voor de komende vier jaar hebben. Hoe de partijen de afgelopen periode hebben gestemd, of gepresteerd, doet er niet toe. Net zoals langetermijnvisies en of we de lijsttrekkers een geschikte politicus vindt.

Dan zijn er nog de vertekeningen. Namelijk: het stemadvies is deels afhankelijk van de selectie van kwesties die kieswijzers maken, van de manier waarop zij stellingen formuleren en de manier waarop zij antwoorden meten.

De Stembus

De moeilijkheden van de wijzers en het geringe wetenschappelijke onderzoek naar de effecten ervan komen doordat kieswijzers eigenlijk een vrij jong fenomeen zijn. Pas sinds de jaren ’90 zijn ze populair. Grappig: de eerste kieswijzer is ooit begonnen als project om middelbare scholieren bij de politiek te betrekken, een beetje De Stembus avant la lettre dus.

Inmiddels weten we wel wat: zo is de stemwijzer er niet voor de totaal ongeïnformeerde mens: uit onderzoek blijk dat ze vaak man zijn, jong en hoogopgeleid. Politieke junkies, aldus Van de Pol op Radio 1